Zelfconservering voor dummies

Meer dan 65% van alle Lush-producten is zelfconserverend. Dit betekent dat we geen kunstmatige conserveermiddelen toevoegen om ze vers te houden.

Het is geen kwestie van het simpelweg weglaten van conserveermiddelen. Elke formule moet vakkundig worden samengesteld en gedoseerd zodat de producten net zo effectief, handig en houdbaar zijn als geconserveerde producten. Helen Ambrosen, mede-oprichter en productontwikkelaar van Lush, legt uit: “Wij zien cosmetica als een kunstvorm. Wanneer je je bezighoudt met productontwikkeling creëer je een bepaald beeld en wil je het meest effectieve eindresultaat neerzetten. Het maakt niet uit hoe biologisch of hoe ‘groen’ een product is: als het geen effect heeft, wil de klant het niet hebben. We moeten dus met een formule komen die zijn voordelen waarmaakt.”

Stel je voor: je organiseert een etentje. Je nodigt je favoriete vrienden uit en je kookt dat ene gerecht waar je om bekendstaat, bijvoorbeeld chilli con carne, spaghetti carbonara of een Indiase curry. Je hebt alles onder controle, maar dan heeft een van je gasten een speciale dieetwens… Misschien eet-ie ineens vegan, heeft hij of zij coeliakie of een bepaalde allergie. Wat er ook aan de hand is, jouw recept moet worden aangepast. Als je wilt dat het gerecht net zo lekker wordt, kun je niet zomaar het betreffende ingrediënt vervangen voor iets anders. Nee, je moet het hele recept opnieuw bekijken, wikken en (af)wegen om ervoor te zorgen dat de structuur, smaak en geur precies hetzelfde is. Je wilt je gasten niet teleurstellen, vooral niet als ze het gerecht al eerder hebben gegeten en bepaalde verwachtingen hebben op het gebied van kruiden, romigheid of geur. Om er zeker van te zijn dat jouw etentje een succes wordt, moet je het recept zien als een formule.

Het probleem met ‘vrij water’

‘Vrij water’, ook wel bekend als ‘wateractiviteit’, is de aanwezige hoeveelheid water waarin micro-organismen zich kunnen voortplanten. Bacteriën en schimmels hebben, net als andere levende wezens, water en voedingsstoffen nodig om te groeien. Producten op basis van water, zoals douchegels, bieden dus de perfecte omgeving voor bacteriën om zich voort te planten. Om snel bedervende producten veilig en vers te houden moet de hoeveelheid water worden beperkt of moet de groei van bacteriën worden tegengegaan met behulp van een conserveermiddel.

Kunstmatige conserveermiddelen, zoals parabenen, zorgen ervoor dat micro-organismen niet kunnen groeien in producten op basis van water. Om de hoeveelheid water te verminderen kun je ook gebruikmaken van absorberende, natuurlijke materialen als klei of in water oplossende ingrediënten als zout en suiker. Onze producten in vaste vorm bevatten nauwelijks tot geen water en hebben daarom dus geen conserveermiddelen nodig.

Zelfconservering in de praktijk

Door te experimenteren met manieren om de hoeveelheid vrij water tot een minimum te beperken, kunnen vloeibare producten, zoals douchegel, volledig zelfconserverend worden. Het is mogelijk om verzorgingsproducten te maken die bijna volledig uit gunstige ingrediënten voor huid en haar bestaan. Hoe? Door de balans in water, boters en oliën heel precies af te stemmen en gebruik te maken van veilige, kunstmatige conserveermiddelen en mooie, natuurlijke materialen.

Het is een zorgvuldig, precies proces dat, ondanks de hoeveelheid tijd en moeite, op steeds meer producten wordt toegepast. De samenstelling van de formule moet zorgvuldig in balans worden gebracht om tot een prachtig product te komen dat effectief, handig en lang houdbaar is zonder gebruik te hoeven maken van kunstmatige conserveermiddelen.

Het is een kwestie van balans, en een andere houding, om te leren samenwerken met micro-organismen in plaats van tegen ze. “Producten met veel conserveermiddelen bestrijden ook de microflora die onze huid beschermt,” legt Helen uit, “en wij willen dat onze producten beter zijn dan dat. We willen dat ze op een veilige en natuurlijke manier effect hebben op onze klanten. Daarom moeten we een bepaalde relatie aangaan met onze micro-vrienden.”

Daniel Campbell, cosmetisch wetenschapper en productontwikkelaar, vertelt hoe moeilijk het was om de balans te vinden tussen water en olie in de zelfconserverende variant van Dream Cream, een type product dat bekendstaat als een mengsel dat water en olie bindt.

Hij legt uit: “We moesten er zeker van zijn dat het mengsel los genoeg was om de olie, uit de talg op je huid, te absorberen. Maar bacteriën leven juist graag in zo’n losse substantie van water en olie. We moesten dus de juiste balans vinden zodat het mengsel los genoeg was om te kunnen worden opgenomen door de huid, maar compact genoeg zodat micro-organismen geen schijn van kans hadden. Door het water langzaam te verminderen en de hoeveelheid olie, glycerine en cacaoboter te vergroten kwamen we tot de juiste balans - een heel nauwkeurige balans.”

Zelfconserverend of vrij van conserveermiddelen?

Conserveermiddel-vrij is lastig waar te maken. Het zou betekenen dat een product helemaal geen conserveermiddelen bevat - iets waar experts Jon J. Kara en Donals S. Orth ook tegenaan liepen in hun publicatie Preservative-Free and Self-Preserving Cosmetics and Drugs: Principles and Practice (1997). Ze verklaren: “Over het algemeen kunnen producten op waterbasis in hun huidige vorm niet conserveermiddel-vrij worden gemaakt door alleen de conserveermiddelen uit de samenstelling te verwijderen. De term zelfconserverend is meer geschikt is omdat de meeste vloeibare producten een chemisch systeem bevatten dat micro-organismen doodt of voorkomt dat ze groeien.”

Met andere woorden: bijna alle producten op waterbasis die beweren ‘vrij van conserveermiddelen’ te zijn, bevatten alsnog een conserveermiddel - dit is alleen nog niet erkend door de EU. Honing, zout, kaoline, talk, kalamijn en cacao- en sheaboter hebben bijvoorbeeld allemaal conserverende eigenschappen, als ze in de juiste hoeveelheid worden gebruikt. Bovendien bestaan er nog andere manieren van conserveren: het ontwikkelen van producten in vaste vorm, verpakkingen sealen of een kortere houdbaarheid toepassen zorgen er allemaal voor dat de hoeveelheid vrij water tot een minimum wordt beperkt of zelfs helemaal niet meer aanwezig is.